Tiroid Bezi, Hipotiroidi, Hipertiroidi, Saç Sağlığı ve Selenyum. 19 Mar 2017, 16:38
Selenyum (Se) atomik numarası 34 olan bir ametaldir. İnsan vücudunda çok az miktarlara fonksiyon gören bir eser (iz) elementir.
İsmi, Yunan mitolojosinde bir tanrıça olan Selene’den gelmektedir. Roma mitolojisinde ismi Luna (ay) olan Selene ay tanrıçası olarak kabul edilir. Selenyum doğada bulunduğu renkler itibarı ile ayın zaman zaman aldığı renklere benzediği (kurşuni, kızılımsı kırmızı, siyah) için bu isim verilmiştir. İlk kez Dr. Berzelius isimli İsveçli bir kimyager tarafından tespit edilmiştir (1817).
Selenyum hakkında diğer eser elementler kadar çalışma olmasa da toksik (zehirleyici) özelliklerinden dolayı dikkat edilmesi gereken bir iz elementtir.
Selenyum gibi eser elementler kıymetleri kadar tehlikelidir de… Çünkü eser element demek “vücutta çok az miktarları ile iş yapan element” demektir. Ne kadar çok o kadar iyi kesinlikle değildir. O nedenle eksikliğine bir hekim karar vermeli ve tedaviyi takip etmelidir.
Daha önce de ifade ettiğim gibi bir şeyin iyi veya kötü olması çoğunlukla onun kendisi ile değil miktarı ile ilişkilidir. Pek çok ilaç yüksek miktarlarda zehir olabileceği gibi pek çok zehir de düşük/çok düşük miktarlarda yararlı etkiler gösterebilir. Bu nedenle gerek selenyum gerekse diğer iz elementlerin doktor kontrolü ve önerisi olmadan kullanılması uygun değildir (Bkz. PubMed).
Daha önce söylediğimiz gibi selenyum insan sağlığı için önemli ve gerekli olan esansiyel elementlerden biridir. Özellikle E vitamini ile birleştiğinde antioksidan olarak çalışır ve hücrenin zar yapısına zarar veren serbest radikallere karşı koruma sağlar. İnsanlarda organizmayı oksidatif hasarlardan koruyan glutatyon peroksidaz, deiyodinaz, tiyoredoksin redüktaz ve selenoproteinlerin de dahil olduğu pek çok enzim ve proteinin yapısına ko-faktör olarak girer ve bunların çalışmasını sağlar (bir elektrik düğmesine basarak odanın aydınlatılması gibi, aslında aydınlatma işinin çok küçük bir kısmıdır ancak olmazsa olmazdır).
Sağlıklı beslenen bireylerde selenyum eksikliği nadir görülen bir durumdur. Bununla birlikte özellikle tiroid hastalığının yaygın olduğu ülkemizde selenyumla ilgili eksikliklerin olabileceği değerlendirilmektedir.
Tiroid bezi sorunları bizim coğrafyamızda özellikle kadınlar arasında yaygındır. Sadece iyot eksikliği bilinse de bezin fonksiyonlarını etkileyen başkaca eksiklikler de olabilir.
Selenyum eksikliğinde ortaya çıkan saç dökülmesi (2) özellikle dirençli vakalarda göz ardı edilmemelidir. Daha önceki yazımızda çinkonun eksikliğinin de çoğu zaman atlanabildiğini ifade etmiştik. Selenyum da özellikle ilaçlardan yarar görmeyen saç sorunlarında dikkatle incelenmelidir.
Selenyumun doğrudan saç ile ilişkisi çok kuvvetli olmasa bile tiroid fonksiyonlarıyla yakından ilgili olduğu için bazı hastalarda saç dökülmesine neden olabilmektedir. Tiroid bezi ülkemizde hastalığı en yaygın olan bezlerden bir tanesidir. Selenyum eksikliği olan insanlarda tiroid fonksiyonları bozulur ve hareketlerde yavaşlama, çabuk yorulma, dalgınlık, dikkatsizlik, unutkanlık, halsizlik, vücudun su tutması, şişkinlik, kilo alma gibi şikayetlerin yanında saç dökülmesi de tabloya eşlik edebilir.
Türkiye’den Aydın K. ve ark. tarafından yapılan bir çalışmada endemik guatr bölgesinde iyot ve selenyum eksikliğine bağlı olarak önemli oranda guatr bulunduğu, tiroid fonksiyonlarının olumsuz yönde etkilendiği, iyot ve selenyum desteği yapılması gerektiği sonucuna varılmıştır.
Ülkemizde iyot eksikliği oldukça yaygındır. Bu nedenle bir genel tüketim ürünü olan sofra tuzlarına ilave edilmiştir. Bazı vakalarda selenyum eksikliği de olabilir. Ancak ülkemizde yaygın olan kuruyemiş tüketme kültürü sayesinde, eksikliği nadir görülür.
Selenyumun kanseri önlediğine dair veriler yeterli değildir. Bu nedenle eksikliği olmayan kişiler “herhangi bir nedenle” ilave selenyum almamalıdır. Çünkü fazlası oldukça toksik (zehirli) bir eser elementtir.
Selenyum eksikliğinin nadir olmasının bir nedeni gündelik tüketilen gıdalarla yeterince alınabilmesidir. Selenyum, hayvan dokularında proteinle birleştiğinden et, et ürünleri ve özellikle balık en güvenilir kaynaklardır. Arpa, buğday gibi tahıl ve tohumlar da yetiştiği toprağın selenyum içeriğine bağlı olarak çeşitli miktarlarda selenyum içermektedir. Karaciğer, pekmez, süt ve süt ürünleri (özellikle tereyağı), yumurta, mantar, sarımsak, soğan, kırmızı biber, lahana, brokoli gibi yeşil yapraklı sebzeler ve tavuk eti bol miktarda selenyum içeren besinler arasındadır.
Selenyumdan zengin gıdalar. Gündelik yaşamımızda tükettiğimiz sert kabuklu kuruyemişler, yumurta, çekirdek (İzmirliler için çiğdem), her çeşit deniz mahsülü, hindi ve tavuk etleri ile mantar türleri selenyumdan oldukça zengindir.
Selenyumun (bunun yanında chromium ve vanadyum/bu bir başka yazının konusu) diyabette de yararlı etkiler gösterebilir.
Tiroid sağlığı, kanserden korunma, sağlıklı saç ve cilt için de selenyum önemlidir. Ancak hiç bir hasta selenyumu hekim gözetimi olmaksızın kullanmamalıdır.
Selenyumu hiç kimse kendi kendine kullanmamalıdır. Bazı vitaminler (ör. C ve B vitaminleri) suda çözündüğü için vücutta birikmezler. Bazı elementlerin de fazlası vücutta birikmez; örneğin vücut fazla kalsiyumu ve fosforu vücuttan uzaklaştırabilir. Ancak selenyum öyle değildir. Bu nedenle bazı elementler –selenyumda olduğu gibi- fazla alınırsa vücutta birikir ve zararlı etkileri ortaya çıkabilir.
